Ringebu Historielag

Av Jon Ødegård

Ringebu Historielag er ein av dei største medlemsorganisasjonane her i
bygda. Truleg er det berre idrettslaget som har fleire medlemer. Midt
på 1970-talet gjekk historielaget over til å ha berre livsvarig
medlemskap, og det har fungert godt. Styret i laget var den gongen
opptatt av å bruke tida på andre ting enn å krevja inn kontingent
kvart år, samtidig som det var viktig å ha ein medlemsmasse å forhalde
seg til. I dag har historielaget meir enn 700 medlemer. Desse får
Hemgrenda til redusert pris, og medlemer som bur utafor bygda, og dei
er det mange av, får boka tilsendt automatisk.

Ringebu Historielag vart stifta på årsmøtet i Gudbrandsdal Historielag
på Gudbrandsdal Fylkesskule 12. juni 1932. Da var lærer og klokkar
Kristian P. Åsmundstad alt medlem i styret for Gudbrandsdal
Historielag. Under stiftinga av Gudbrandsdal Historielag i 1919 deltok
ordførar Simen Kolstad frå Ringebu. På fylkesskulenvar Ola Vigerust
skulestyrar og Aksel Hattestad var lærar. Båe var svært interesserte i
slekts- og lokalhistorie, så tida for eit historielag i Ringebu var
meir enn overmoden.

Ringbu eller Ringebu

I 1928 hadde Ringebu fått si Ringbubok av Ivar Kleiven i serien «Gamal
bondekultur i Gudbrandsdalen». (Det var strid om bygdenamnet den
tida. Skulle Ringebu vera med eller utan e? Boka vart heitande Ringbu,
men bygdenamnet vart Ringebu.) Det var stor rift etter Kleiven for å
skrive bygdebøker, og John Mæhlum var drivkrafta for at Kleiven tok
fatt på Ringebu så tidleg som han gjorde. Denne boka vekte sikkert
også interessa for lokalhistoria, og boka har vore trykt i nytt
opplag.

Styret som vart vald på stiftingsmøte var: Aksel Hattestad, formann,
Einar Vestad, nestformann og kasserar, Gudbrand Segelstad,
O. O. Thujord og Kristian Bø. 20 personar teikna seg som medlemer på
stiftingsmøtet. Alt fyrste hausten arrangerte det nystifta
historielaget festmøte, - i Kommunelokalet, på Venaheim og på
Tromsvang etter jul. Med m.a. Kristian P. Åsmundstad og Pål Kluften i
spissen, var det fulle hus og høg stemning på alle møta. Kristian
heldt foredrag og song, og Pål spelte gamal slåttemusikk frå bygda og
fortalde om spelemenn og om slåttane han spelte. Frå møtet i
Kommunelokalet, der det var over 200 frammøtte, lever replikken til
Per Dalbak enda, da han vart intervjua av Ole Vestad om gamle
arbeidsmåtar. Han var m.a. inne på det å kjøre tomreipes, og det ville
Ole ha nærare greie på.

-Det må nå-vel du vetta som itte ha gjort nå’ anna!

Frå møtet på Venaheim heiter det i Dagningen: «Det var i det heile ein
svært vellykka fest, og det er å vona at historielaget kan vekkja
uppatt interessa for å ta vare på det verdifulle gamle som enno finst
att her i bygdom».

På Tromsvang vart ideen lansert om å reise eit monument over
ringbyggingane som deltok med heider i slaget i Kringen i 1612. Med
stor fest vart bautaen omsider reist i 1937. Fyrst vart steinen frakta
frå oppunder Randleiv og ned på kommuneplassen. Planen var å reise
steinen der, men det var forskjellige meiningar da også, og etter at
innskrifta var komen på plass, vart steinen frakta til
Gildesvollen. At steinen vart henta frå Randkleiv var turleg ikkje
tilfeldig, og den er ingen «smågut», så det skulle til 3-spann med
hestar til for å få den opp Gråvåbakken.

Bokproduksjonen

Alt på festmøta hausten 1932 vart det delt ut spørreskjema der det
vart oppmoda om å skrive ned slektopplysningar og folkeminne. Den
store oppgava historielaget såg for seg, var ei gards- og
slektshistorie for Ringebu. Einar Hovdhaugen vart sett på oppgava, men
arbeidet gjekk trått. Det var ikkje som i dag, der vi kan setta oss
ved datamaskina og finne fram til dei fleste kjeldene på
skjermen. Nei, Hovdhaugen, som budde inst i Venåsen med bort imot to
mil til stasjonen, måtte på arkiva, statsarkivet på Hamar og
riksarkivet i Oslo, for å få tilgang til kjeldene. Det vart eit
slit. Så kom krigen.

Eg hugsar frå min barndom etter krigen at Hattestad gjekk frå gard til
gard og bad om forhandsbetaling, og i 1953 kom boka ut. Hovdhaugen
var aldri tilfreds med boka. Han måtte redusere manuset for i det
heile tatt å få trykt boka.

Historielaget er i ein heilt annan situasjon i dag med pengar på bok,
ikkje minst takka vera Einar, som gjorde mye gratisarbeid for
historielaget. Det har ligge på oss nestorane i laget at vi skulda
Einar ei meir fullstendig slektsbok for Ringebu. Så kom Halvor Aaby
til bygda, og med han vart det bøker. I 2018 kom femte bandet av Heim
og folk, Ringebu, som tek for seg Brekkom og Imsdalen, og arbeidet med
sjette bandet er på gang. Eit stort løft for historielaget nærmar seg
smått om send fullføring.

Arbeidet med «Gardar og Slekter i Ringebu» tok nok litt piffen ut av
dei sentrale personane i historielaget, økonomien var «frå hand til
munn» og aktiviteten der etter.

I 1964 vart Ola Rønningen leiar i historielaget. Hans kongstanke var å
lage ei bok om nedlagde heimar i bygda. Ola sto på og samla
opplysningar heile si leiarperiode, mest frå dei grendene han kjende
best.

Boka kom ikkje før i 1996, men til ei tid da Ola kunne glede seg over
å sjå arbeidet sitt på trykk. Boka «Nedlagde heimar i Ringebu» var på
mange måter eit pionerarbeid, slike bøker var det svært få av den
gongen. I dag er mange av informantane til boka borte så det var på
tide at innsamlinga av opplysningar vart gjort. I historielagsarbeid
føler ein at ein alltid er ute i seinaste laget.

Hemgrenda

Lokalhistoriske bøker har vore hovudtema for Ringebu Historielag sidan
midt på 1970-talet. Da var Einar Hovdhaugen ferdig på Stortinget, og
historielaget var opptatt av å nyttiggjera seg han med dei store
kunnskapane han sat inne med, og den eineståande formidlingsevna han
hadde. Alt i 1976 skreiv han «Bygda Vår. Lokalhistorie for
Ringebu». Dette gjorde han utan vederlag. Boka vart ein salssuksess,
og plutseleg hadde historielaget pengar.

Nå kunne vi setta i gang med oppgaver utan å gå i banken å spørja om
lov. Det fyrste vi kasta oss på var Hemgrenda, eit lite årsskrift for
historielaget. Leiaren fekk med seg Per Åsmundstad, som den gongen var
formann i kulturstyret i Ringebu. Eit hovudmål da vi sette i gang, var
at mest muleg av det vi visste Einar Hovdhaugen hadde liggande av
verdifull lokalhistorie skulle koma på trykk. Kulturstyret var attpå
til med på ein underskotsgaranti. Det trong vi ikkje. Boka var blåst
vekk på få veker. Slik har det fortsett. Heftet vart etter kvart til
bok frå 1990 og har i mange år nå hatt eit sidetal på 160 sider.

Eit velsmurd salskorps trålar bygda, og dei aller fleste heimar kjøper
boka. Mange kjøper fleire, Hemgrenda er ei populær julegave til
utfløtte ringbyggingar. Hytteeigarar skal ha boka i sitt
hyttebibliotek, og meir enn 200 eks. blir postlagt til medlemar og
abonnentar utanbygds. Eit opplag på 1800 eks. for historielagets årbok
i ei lita bygd som Ringebu, er vi stolte av.

4000 registrerte emigrantar

På 1980-talet sette Einar Hovdhaugen seg på Statsarkivet i Oslo med
politiprotokollane over dei som gjekk om bord på emigrantskutene til
Amerika og plukka ut dei som sikkert kunne plasserast i Ringebu.
Supplert med det han fann i kyrkjebøkene var det meir enn 3500
personar i tidsromet 1850 – 1930 som emigrerte. Dette vart til ei
enkel bok i 1983. Nå var dataalderen i emning og nye kjelder vart
tilgjengelege. I 2004 vart Per Åsmundstad og Jon Ødegård sett på å
revidere og fylle ut boka med nye opplysningar. Boka skulle vera på
plass til Utvandrarstemnet som historielaget arrangerte i 2005, og det
klarte vi. Nå er nær 4000 utvandra ringbyggingar registrerte. Den nye
boka er rikt illustrert med bilder, og den generelle delen er også
omsett til engelsk.

Det siste arbeidet Einar Hovdhaugen gjorde for historielaget var boka
«Frå det gamle arbeidslivet» i 1986. Her hadde historielaget god hjelp
av kulturetaten i kommunen med kultursjef Kyrre Dahl i spissen.

Boka er m.a. gjennomillustrert med teikningar av han. Dette var ei bok
som skulle vore gitt ut på eit nasjonalt forlag, men forlaget til
Einar, «Det norske Samlaget», var i økonomisk krise og torde ikkje gå
på oppgava. Kanskje var det bedre at ho vart gitt ut lokalt med den
tilgangen vi hadde til illustrasjonar, både bilde og
teikningar. Samlaget hadde neppe lagt så mye i å illustrere boka som
vi gjorde. Boka vart seld over heile landet, 1. opplaget vart fort
borte, og det var mange som spurde etter boka før nytt opplag på 1000
bøker vart produsert i 2012.

Seterkommunen Ringebu

Ringebu var like før krigen største seterkommunen i landet med om lag
450 setrer i drift, heiter det. Fjellet og utnyttinga av
beiteressursane der har vore avgjerande for husdyrbruket i bygda. I
dag er berre eit fåtal av desse setrene nytta som seter med ku og
geit.

Historielaget såg det som ei oppgave å ta vare på historia til
seterbruket i bygda. Gjennom mange år vart det arbeidd med dette
prosjektet, og i 2011 vart det bok, «Sethistoria for Ringebu». Alle 78
seterstular og 525 setrer er omtala og fotografert.

Fotosamlinga

Gamle bilder er svært viktig å ta vare på i det lokalhistoriske
arbeidet. Eit bilde kan fortelja meir enn mange ord. Historielaget
starta med innsamling og avfotografering av bilder frå rundt om i
bygda, og bilder samla inn i samband med boka Bygda Vår og det årlege
arbeidet med Hemgrenda. Det var Erling Raubakken som i første rekke
sto for det arbeidet.

Historielaget fekk også tilgang til fotosamlingar etter
amatørfotografar m. a. Paul Kolstad. I 2013 fekk Ringebu Historielag
tilbud om å kjøpe tilbake ei samling på fleire tusen negativ etter
fotograf J. N. Elstad som journalist Kristian Hosar var eigar av. Frå
før hadde historielaget sikra seg ei stor samling av atelierbilde
etter J. N. Elstad.

Den digitale verda har for lengst innhenta oss, og nå blir alle bilde
scanna og lagra elektronisk. Scanning og katalogisering er eit stort
arbeid som fotogruppa i laget har arbeidd med i mange år.

Utvandrardagane 2005

Utvandrardagane 2005 var ei stor satsing for laget i samarbeid med
fleire lokale krefter. Vi starta i 2004 med tur over til USA for å
promotere stemnet i 2005. Vi dro over med spel- og folkedansgrupper og
hadde konsertar rundt om i Midt-Vesten med stort frammøte og stor
begeistring. Saman med Gudbrandsgard Hotell hadde vi stand på Norsk
Høstfest i Minot, N. Dakota der vi presenterte oss. I samarbeid med to
reiseoperatørar og «Det Nationale Gudbrandsdalslaget» var det bra
tilslutning frå norsk-ætta amerikanarar. Programmet gjekk over to
dagar med underhaldning, opptog, bankett på Gudbrandsgard Hotell,
gudsteneste og sjølvsagt slektsbesøk.

Amatørteateret framførte «Spelet om Jehans Nordbu» som var dramatisert
av Kirsten Søhoel.

Sidan har Gudbrandsdalslaget på sine årlege turar vore gjester her, og
historielaget har dyktige folk på slektsgransking som stiller opp og
hjelper norsk-ætta som kjem her for å finne røtene sine. Det blir
mange gripande stunder ved tufter etter nedlagde heimar og plassar
rundt i bygda, og mange møter fjerne slektningar.

Stiftelsen Ringebu Prestegard

I samband med OL 1994 etablerte Einar Nagell-Erichsen seg i Ringebu,
ikkje berre i Kvitfjell, der han var av dei fyrste som bygde seg
hytte. Han gjekk inn i skianlegget med betydeleg med pengar. Til slutt
bygde han hotellet, Gudbrandsgard Hotell og golfbane nede på
voldane. Da ei stor samling maleri av Jacob Weidemann vart til sals,
kjøpte Nagell-Erichsen denne samlinga samtidig som han leigde inntunet
i Ringebu Prestegard av Opplysningsvesenets fond. Han investerte store
summar i restaureringa av hovudbygningen og åpna galleri der, -
Weidemannssamlingene AS.

I 2002 gjekk selskapet til Nagell-Erichsen konkurs. For å redde
Prestegarden for bygda kjøpte Ringebu historielag og Ringebu sokneråd
saman med Ringebu kommune inntunet hausten 2005. Ringebu historielag
gjekk inn med 50.000 kr, og i 2006 vart eigarskapet til Prestegarden
organisert som ein stiftelse. Historielaget gjekk inn i styret for
stiftelsen med leiaren i historielaget den gongen, Einar Høystad som
leiar i Stiftelsen Ringebu Prestegard. Seinare har historielaget vore
engasjert i Ringebu Prestegard på ymse måtar. M. a. med den permanente
stavkyrkjeutstillinga som er montert der, og med andre utstillingar. I
2014 løyvde historielaget 100.000 kr til restaurering av Vognskjulet,
i første rekke med tanke på skulesamlinga som historielaget har fått
ansvaret for av Ringebu kommune.

Turane våre

Historielaget har arrangert turar både i inn- og utland med god
deltaking. Turane har ofte vore lagt opp med hjelp av lokale
kontakter, og da får turane gjerne ein lokal dimensjon utover det
vanlege turistopplegget. To turar har vore lagt til dei
norsk-amerikanske miljøa i Midt-Vesten.

Lokalt har det, gjerne på ein søndag, vore turar kalla Markvandring,
nede i bygda eller til fjells der ymse tema har vore opplegget.

På dei årlege kulturkveldane med lokale tema har det alltid vore fulle
hus. Det viser seg at ein treng ikkje trekke rikskjendisar til slike
arrangement. Det er flott å nytte dei ressursane vi har lokalt, og dei
er mange, ikkje minst blant ungdom.

Ringebu Historielag er på internett med heimeside -
www.ringebu-historielag.no der ein kan lesa meir om verksemda til
historielaget.

Ringebu Historielag er ein vesentleg del av eit aktivt kulturmiljø i
Ringebu. Folk sluttar opp om historielaget, bøkene er populære og
oppslutninga om dei tilbod historielaget kjem med er svært
god. Interessa for lokalhistoria, som ofte startar med slekt og
leiting etter forfedrar, er stor i desse rotlause tider, og
historielaget betyr noe. Det arbeidet historielaget gjer, viser seg å
vera viktig for mange.

Leiarane i Ringebu Historielag:
Aksel Hattestad 1932 – 1955
Einar Hovdhaugen 1955 – 1960
Bernhard Hovstad 1960 – 1964
Ola Rønningen 1964 – 1972
Jon Ødegård 1972 – 1983
Per Åsmundstad 1983 – 1993
Johannes Haugstad 1993 – 1997
Atle Aarnes 1997 – 2000
Einar Høystad 2000 – 2015
Olaug Widme 2015 -